مشکل تلفظ حروف در کودکان

گفتاردرمانی در تلفظ حروف در افسریه دل آرام

توانایی صحبت کردن و برقراری ارتباط به وسیله آن از جمله مراحل جذاب رشد کودکان از نظر والدین است. به همین علت والدین روند رشد گفتار و زبان کودک خود را به دقت زیر نظر می‌گیرند. این روند در کودکان طبیعی سرعت نسبتا بالایی دارد به گونه‌ای که طی دو سه سال کودک از گفتن کلمات تکی به بیان جملات طولانی و مکالمه با اطرافیان می‌رسد. اما همه کودکان به همین سرعت توانایی حرف زدن را به دست نمی‌آورند و ممکن است به شکل‌های مختلف دچار مشکل در صحبت کردن شوند که یکی از این مسائل اختلال تلفظ است. مشکلات تلفظی می‌تواند به شکل مشکل تلفظ حروف در کودکان (مشکل در تلفظ صداهای مختلف) خود را نشان دهد. که نتیجه آن مشکل تلفظ کلمات و به دنبال آن مشکلات ارتباطی خواهد بود. در این مطلب به طور کامل شما را با اختلال تلفظ در کودکان، علت بروز آن و نیز نحوه درمان اختلال تلفظ حروف آشنا می‌کنیم. همچنین به تمامی سوالات شما در رابطه با مشکلات تلفظ در کودکان پاسخ می‌دهیم. پس در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

پرسش هایی در باب مشکل تلفظ حروف در کودکان

•  اختلال تلفظ یعنی چه؟
• آیا هر مشکل تلفظی اختلال تلفظ است؟ 
• چرا مشکلات تلفظ در کودکان بوجود می‌آید؟
• انواع اختلال تلفظ در کودکان کدامند؟
• تلفظ اشتباه حروف در کودکان چه مسائلی را می‌تواند به دنبال داشته باشد؟
• آیا درمان اختلال تلفظ حروف امکان پذیر است؟ اگر بله، چگونه؟
• مشکلات کودک دارای اختلال تلفظ تا چه میزانی می‌تواند بهبود یابد؟
• برای کمک به تلفظ صحیح کلمات در کودکان در خانه چه کارهایی می‌توان انجام داد؟

اختلال تلفظ یعنی چه؟

تلفظ یا تولید فرایندی است که طی آن به دلیل فعالیت اندام‌هایی مثل زبان، لب‌ها، دندان‌ها، فک و کام (سقف دهان)، حلق، عضلات تنفسی و حنجره، جریان هوای خارج شده از تارهای صوتی دچار تغییر شده و در نتیجه آن صداها، هجاها و کلمات ایجاد می‌شوند. زمانی که فرآیند تولید دچار مشکل شود صداها (مثل س) و به دنبال آن هجاها ( مثل سی) و کلمات (مثل سینا) به شکل نادرستی تلفظ می‌شوند در نتیجه وضوح گفتار فرد پایین می‌آید و از آنجا که شنونده در درک پیام دچار مشکل می‌شود، باید دقت و توجه بیشتری را به کار بگیرد. بنابراین اختلال تلفظ یا اختلال تولید زمانی رخ می‌دهد که فرآیند تولید دچارنقص شده و مشکل تلفظ حروف در کودکان و به دنبال آن مشکل تلفظ کلمات ایجاد شود. البته هر تلفظ اشتباه حروف در کودکان اختلال تلفظ محسوب نمی‌شود. برای درک این جمله پاراگراف پایین را مطالعه کنید.

آیا هر مشکل تلفظی اختلال تلفظ است؟ 

می‌دانیم که هیچ کودکی از ابتدای تولد قادر به صحبت کردن نیست و به مرور زمان طی یک روند تدریجی شروع به تولید صداها و نهایتا بیان کلمات و جملات می‌کند. اما گفتار کودک از همان ابتدا شبیه به گفتار یک فرد بزرگسال نیست و یک سری صداها به صورت کاملا درست تلفظ نمی‌شوند. برای مثال صداهایی مثل / ر، س،  ز،  ژ، ش/ و برخی دیگر از صداها در سنین پایین به درستی تلفظ نمی‌شوند. علت این موضوع عدم رشد کامل مغز و اندام‌های گفتاری نظیر زبان و لب‌ها است. در کودک عادی اما با رسیدن به یک محدوده سنی خاص رشد عصبی و همچنین اندام‌ها به حدی می‌رسد که کودک می‌تواند حروف را به درستی تلفظ کند. بنابراین هر مشکل تلفظ حروف در کودکان اختلال تلفظ به شمار نمی‌رود و فقط حروفی که با وجود عبور کودک از محدوده سنی تلفظ طبیعی آن به اشتباه تلفظ می‌شوند نمونه‌ای از اختلال تلفظ در کودکان است.

چرا مشکلات تلفظ در کودکان (اختلال تلفظ در کودکان) بوجود می‌آید؟

احتمالا یکی از اولین سوال‌هایی که به محض دیدن مشکل تلفظ حروف در کودکان و مشکل تلفظ کلمات برایتان پیش می‌آید علت بروز این مشکل است. بر اساس منابع علمی و نتایج پژوهش‌ها بروز اختلال تلفظ در کودکان اغلب دلیل مشخص و شناخته شده‌ای ندارد. در چنین مواردی حدس زده می‌شود که علت مشکلات تلفظ در کودکان یادگیری نادرست نحوه تلفظ صداها و حروف می‌باشد. اما در مورد سایر گروه‌ها که علت اختلالشان مشخص است می‌توان موارد زیر را به عنوان علل احتمالی نام برد:

• نقص در ساختار و عملکرد دهان در بیماری‌هایی نظیر شکاف لب و کام و مشکلات دندانی
• عادات اشتباه و رفتارهای تقلیدی (تلفظ حروف به تقلید از کسی که مشکل تلفظ دارد)
• آسیب مغزی و مشکلات سیستم عصبی مثل فلج مغزی
• نقص شنوایی‌های مربوط به دوران کودکی

انواع اختلال تلفظ در کودکان کدامند؟

مشکلات تلفظ در کودکان (خطاهای تولیدی کودکان) انواع مختلفی دارد که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر هستند:

1- جانشینی

در این مدل کودک به جای یک صدای خاص، صدای دیگری را بیان می‌کند. مثلا به جای کلمه «زمین» می‌گوید «دمین» یا به جای «پرتقال» می‌گوید «برتقال»

2- حذف

در صورتی که حین بیان یک کلمه صدای خاصی حذف شود خطای حذف رخ داده است. گفتن «تخم مغ» به جای «تخم مرغ» نمونه‌ای از حذف است.

3- اضافه

برعکس حالت حذف است و طی آن یک صدا به صورت نابجا به کلمه گفته شده اضافه می‌شود. مثال آن کلمه «سینزده» است که به جای «سیزده» گفته می‌شود.

4- خراب گویی

خراب گویی یا کژ گویی یکی دیگر از مدل‌های تلفظ اشتباه حروف در کودکان است که طی آن یک صدای خاص به شکل نادرست تلفظ می‌شود. به عنوان مثال حین گفتن کلمه «سیب» کودک / س/ را به صورت نوک زبانی بیان می‌کند. در واقع صدایی که در این مدل تولید می‌شود همان صدایی است که باید گفته شود با این تفاوت که تلفظ آن نسبت به حالت عادی و نرمال تغییر کرده است.

• نکته مهم

همانطور که در بالاتر گفته شد این مشکلات تلفظ در کودکان با سن پایین به دلیل تکمیل نشدن روند رشدشان به صورت طبیعی اتفاق می‌افتد که در ادامه به مرور اصلاح می‌شوند. اختلال تلفظ برای زمانی است که کودک سن طبیعی مربوط به اصلاح این مشکلات تلفظی را رد کرده است اما هنوز خطاهای جانشینی، حذف، اضافه و یا خرابگویی در گفتارش دیده می‌شود.

تلفظ اشتباه حروف در کودکان چه مسائلی را می‌تواند به دنبال داشته باشد؟

وجود اختلال تلفظ در کودکان علاوه بر اینکه به عنوان یک مشکل گفتاری می‌تواند بر ارتباط آنها با سایرین تاثیر منفی بگذارد پیامدهای دیگری را نیز به دنبال دارد. در صورتی که تلفظ صحیح کلمات در کودکان دچار مشکل باشد (اختلال تلفظ داشته باشند) و این مشکل تا زمان ورود آنها به مدرسه درمان نشود احتمال بروز مشکلات خواندن و نوشتن در دوران تحصیل آنها نیز دور از ذهن نیست. همین مسائل ارتباطی و تحصیلی به مرور می‌تواند زمینه ساز به‌وجود آمدن مشکلات روانشناختی و شخصیتی در کودک مبتلا به اختلال تلفظ شود. طبیعتا چنین کودکی به مرور زمان دچار افسردگی، ناامیدی، اضطراب و گوشه گیری می‌شود.

آیا درمان اختلال تلفظ حروف امکان پذیر است؟ اگر آری چگونه؟

پاسخ این سوال برای کودکانی که پیش آگهی مثبتی در مورد اختلالشان وجود دارد، بله است. برای درمان اختلال تلفظ حروف در کودکان بهترین راه مراجعه به کلینیک گفتار درمانی است. در چنین شرایطی متخصص گفتار درمانی با ارزیابی دقیق کودک شما وضعیت تولید (تلفظ) او را می‌سنجد و متناسب با نوع مشکلات تلفظی کودک برنامه درمانی مخصوصی را برای وی اجرا می‌کند. این برنامه علاوه بر تمرینات داخل کلینیک ممکن است شامل یک سری مشاوره‌ها و تمرینات مخصوص منزل باشد که باید توسط والدین به دقت اجرا شوند. نکته مهم در مورد درمان کودکان دارای اختلال تلفظ پیگیری مداوم جلسات درمانی آنهاست.

مشکلات کودک دارای اختلال تلفظ تا چه میزانی می‌تواند بهبود یابد؟

اینکه هر کودکی پس از دریافت درمان تا چه میزان می‌تواند پیشرفت داشته باشد به عوامل متعددی بستگی دارد. در واقع پیش آگهی (انتظار بهبود) اختلال تلفظ در هر کودکی با کودک دیگر متفاوت است. هر کدام از موارد زیر می‌تواند به نوبه خود در میزان درمان اختلال تلفظ حروف در کودکان موثر باشد:

• شدت و علت اختلال
• سن کودک حین تشخیص اختلال
• سن کودک هنگام درمان
• وجود یا عدم وجود اختلالات همراه
• میزان همکاری کودک در درمان
• پیگیری جلسات درمان 
• اجرای تمرینات در منزل 
• انگیزه بالای کودک و خانواده 

 در صورتی که کودک از نظر عوامل فوق در شرایط ایده‌آلی قرار داشته باشد معمولا بهبودی کامل پس از درمان حاصل خواهد شد. 

برای کمک به تلفظ صحیح کلمات در کودکان در خانه چه کارهایی می‌توان انجام داد؟

همانطور که گفته شد بخشی از درمان‌های گفتار درمانی شامل تمریناتی است که والدین باید در منزل آنها را با کودکشان انجام دهند. در مورد این تمرینات درمانگر ابتدا نحوه انجام صحیح آنها را به والدین توضیح می‌دهد و سپس طی جلسات بعدی گزارشی از روند انجام تمرینات در منزل را از والدین جویا می‌شود. اما علاوه بر تمریناتی که گفتار درمانگر به صورت اختصاصی برای هر کودکی ارائه می‌دهد یک سری راهکارهای کلی نیز وجود دارند که والدین می‌تواند برای سرعت بخشیدن به روند درمان کودکشان و کمک به تلفظ صحیح کلمات در کودکان آنها را در منزل انجام دهند. در ادامه نگاهی به این راهکارها می‌اندازیم:

• درخواست اصلاح

برای این کار والدین باید حین شنیدن تلفظ اشتباه حروف در کودکان از آنها بخواهند که مجددا صدا و کلمه مورد نظر را به شکل درست تولید کنند. اگر چه ممکن است کودک شما حین صحبت کردن حروف مختلفی را به اشتباه تلفظ کند اما درخواست اصلاح را باید تنها برای حروفی داشته باشید که طی آن مدت بخشی از برنامه گفتار درمانی کودک بوده و درمانگر روی آنها تمرکز ویژه داشته است. در صورتی که کودک شما در برابر درخواست اصلاح گارد می‌گیرد و نسبت به خواسته شما شور و اشتیاقی نشان نمی‌دهد و یا دچار ناامیدی و آشفتگی می‌شود انجام چنین روشی توصیه نمی‌شود. همچنین برای اثرگذاری بیشتر این روش بهتر است قبل از درخواست اصلاح، کودک را بابت تلفظ‌های صحیحش تشویق کنید.

• استفاده از صدای هدف در مکالمات با کودک

منظور از صدای هدف صدایی است که تلفظ صحیح آن جزو برنامه درمانی کودک محسوب می‌شود. در این راهکار والدین باید سعی کنند در مکالمات و بازی‌ با کودک تا جای ممکن از کلماتی استفاده کنند که شامل صدای مدنظر است. مثلا در صورتی که تلفظ صحیح صدای / س / جزو برنامه درمانی کودک است بهتر است کلماتی مثل «سیب، سگ، دست، سرد» و کلماتی از این دست (بهتر است کلماتی باشد که کودک زیاد با آنها سروکار دارد) حین مکالمه و بازی با کودک استفاده شوند. در ادامه کودک و والدین می‌توانند به نوبت با استفاده از این کلمات داستان‌های کوتاه و بامزه برای همدیگر تعریف کنند.

• داستان گویی

برای اینکه بتوانید به هدف تلفظ صحیح کلمات در کودکان دارای اختلال تلفظ برسید یکی از راه‌های موثر و جذاب تعریف داستان است. در این روش والدین می‌توانند داستان‌های کوتاهی را با سرعت پایین و تلفظ درست کلمات برای کودک بخوانند. حین اجرای این روش بهتر است صداهایی را که جزو برنامه درمانی کودک است بلندتر و با تاکید بیشتر بخوانید.

• توضیح نحوه تلفظ صحیح

این روش زمانی اثربخش است که کودک به اندازه‌ای بزرگ شده باشد که بتواند نحوه تلفظ صحیح صدا با استفاده از زبان، لب‌ها و دندان‌ها را متوجه شود. در این صورت می‌توان نحوه تلفظ صحیح را به کودک توضیح داد. البته قبل از اینکه مستقیما سراغ آموزش نحوه تلفظ صحیح هر صدا بروید بهتر است کودک را بابت تلاشی که انجام می‌دهد (حتی اگر تلفظش صحیح نباشد) تشویق کنید. مثلا در صورتی که کودک برای تلفظ صدای / پ / لب‌هایش را کاملا نمی‌بندد می‌توانید به او بگویید که «آفرین داشتی سعی می‌کردی درست بگی. حالا این دفعه وقتی میگی پ لب‌هاتو رو هم فشار بده». برای اثرگذاری بهتر این روش بهتر است توضیحات را به شکل عملی با لب‌های خود به کودک نشان دهید تا بتواند با تقلید از شما به درستی صدا را تلفظ کند.

برای دریافت نوبت گفتاردرمانی برای اختلالات تلفظی با شماره‌  09309509439  در تماس باشید.

گفتاردرمانی افسریه دل آرام