تلاش برای پیدا کردن راه‌های جدید درمانی برای بیماری‌های مختلف هیچگاه متوقف نخواهد شد. از این رو است که امروزه بسیاری از بیماری‌های لاعلاج گذشته به صورت کامل درمان می‌شوند و حتی برخی از آن‌ها به صورت کامل ریشه کن شدهاند.
برای نمونه بیماری فلج اطفال به صورت کامل در بسیاری از کشورها ریشه کن شده است. اتاق تاریک یا اتاق حسی هم تلاشی نوین است برای دستیابی به درمان مشکلات حسی که در بسیاری از بیماری‌ها از جمله اوتیسم و بیش فعالی دیده می‌شود. ما هم در کلینیک توانبخشی دل آرام در تلاش هستیم تا جدیدترین روش‌های درمانی را به سرعت در کلینیک خود راه اندازی کنیم. در ادامه به معرفی بخش اتاق تاریک کلینیک کاردرمانی دل آرام خواهیم پرداخت.
اتاق تاریک چیست؟
اتاق تاریک اتاقی با طراحی خاص و تجهیزات ویژه است که جهت ارائه تحریکات حسی به افراد دارای اختلالات حسی طراحی شده است. تحریکات ایجاد شده در این محیط حواس مختلف فرد را درگیر می‌کند که در نهایت باعث رشد آن‌ها خواهد شد. در اتاق حسی بر اساس رژیم حسی طراحی شده برای هر فرد ممکن است از تحریکات مختلفی بهره گرفته شود. برای نمونه کسی که آستانه تحریک بالایی دارد به محرک‌های قوی‌تر پاسخ می‌دهد در حالیکه فردی با آستانه تحریک پایین ممکن است در برابر محرک‌های ضعیف هم واکنش‌های شدیدی از خود نشان دهند.
در واقع افرادی که مغز آن‌ها در درک، پردازش و پاسخ‌دهی به اطلاعات دریافتی از محیط زندگی اختلال دارد می‌توانند از مزایای این اتاق بهره‌مند شوند. در اتاق حسی تمرینات و محرک‌ها بر اساس نیاز هر فرد به صورت جداگانه طراحی و اجرا خواهد شد. چرا که اساسا هر فرد نیازها و مشکلات خاص خود را دارد. بنابراین تمرینات ارائه شده برای سایر افراد را برای کودک خود به کار نبرید.
آیا اتاق تاریک واقعا مفید است؟
برای درک تاثیر گذار بودن اتاق تاریک لازم است نظریه یکپارچگی حسی را مرور کنیم. بر اساس این نظریه همه حس‌های دریافتی از محیط شامل بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی، لامسه، حس عمقی و وستیبولار در مغز با هم ترکیب شده و درک ما را از محیط شکل می‌دهد. بر اساس این نظریه اشکال در هر حس می‌تواند سایر حواس را هم تحت تاثیر قرار دهد. برای نمونه فردی که بینایی ضعیفی دارد به احتمال زیاد سیستم وستیبولار ضعیفی دارد و به احتمال زیاد در تعادل هم ضعیف خواهد بود.
مغز برخی از افراد به محرک‌های دریافتی بیش از حد پاسخ خواهد داد. برای نمونه برخی از افراد دارای اختلال اوتیسم در برابر لباس پوشیدن مقاومت می‌کنند و دوست ندارند که دیگران آن‌ها را بغل کنند. در طرف مقابل مغزی برخی از افراد نسبت به محرک‌ها پاسخ دهی کمتری دارند. در نتیجه فرد برای تحریک شدن به محرک‌های قوی‌تری نیاز خواهد داشت. برای نمونه برخی از افراد بیش فعال ممکن است مدام بالا و پایین بپرند که ناشی از پاسخ دهی کم مغز به محرک‌های حس عمقی و وستیبولار است.
در نهایت اتاق تاریک یا اتاق حسی محیطی را فراهم می‌کند که به درک حس‌های مختلف کمک کرده و فرد را قادر می‌سازد که به هر حس پاسخ مناسبی بدهد. این اتاق به افراد کمک می‌کند که حس‌های خود را تنظیم کنند.
کلینیک کاردرمانی دل آرام با سابقه طولانی هموراه در تلاش بوده تا جدبدترین روش‌های درمانی را در اختیار مراجعان گرامی قرار دهد. به همین دلیل تلاش کرده‌ایم تا مجهزترین اتاق تاریک کاردرمانی را راه اندازی کنیم. جهت دریافت مشاوره می‌توانید با شماره زیر تماس حاصل فرمایید. 09303509439
اتاق تاریک برای درمان کدام بیماری‌ها مناسب است؟
استفاده از اتاق حسی اساسا برای افرادی که از اختلال پردازش حسی (sensory processing disorder) رنج می‌برند کاربرد دارد. این اختلال یک آسیب مغزی است که ممکن است خود را به صورت حساسیت بیش از حد (بیش حسی) یا حساسیت پایین (کم حسی) نشان دهد. در نظر داشته باشید که یک فرد ممکن است در یک زمینه بیش حس باشد در حالیکه در زمینه دیگری کم حسی را تجربه کند.
اختلال پردازش حسی در نهایت خود را در رفتار فرد نشان خواهد داد. برای نمونه فردی که بیش حسی شنوایی دارد از محیط‌های پر سر و صدا و مکان‌های شلوغ فراری است. این اختلال ممکن است در بیماری‌های زیر خود را نشان دهد:
1- اوتیسم
اوتیسم یکی از مهم‌ترین اختلال‌هایی است که اتاق تاریک می‌تواند در بهبود آن نقش ایفا کند. اختلال پردازش حسی در این کودکان بسیار متنوع است که علایم آن ممکن است شامل: دوری کردن از لمس شدن، گاز گرفتن خود، اجتناب از خوردن غداهایی با بافت‌های مشخص، حساسیت به حضور در اجتماع، حساسیت نسبت به صداهای خاص مانند جارو برقی، سشوار و لباش شویی، تعادل پایین، تحمل کاری پایین و … باشد. راه رفتن روی پنجه یکی از شایع‌ترین علایم اوتیسم است که ارتباط تنگاتنگی با اختلال پردازش حسی داشته و باید به صورت تخصصی درمان شود.
این رفتارها می‌توانند مشارکت فرد در اجتماع را به صورت چشمگیری کاهش دهند. در نتیجه کودک اضطراب و استرس بیشتری را تحمل خواهند کرد. همچنین ممکن است افسردگی و پرخاشگری را به دنبال داشته باشد. استفاده از اتاق تاریک کاردرمانی می‌تواند به بهبود خود تنظیمی افراد کمک کند.
2- کودکان بیش فعال
بسیاری از کودکان بیش فعال هم در زمینه پردازش حسی اختلالاتی را تجربه می‌کنند. دامنه این اختلالات بسیار گسترده است. به صورتی که در برخی از موارد فرد آستانه تحریک بسیار بالایی داشته و برای تحریک شدن به محرک‌های قوی نیاز دارد. برای نمونه بسیاری از افراد درگیر با adhd در زمینه حس‌های properioseptive و vestibular دیر تحریک می‌شوند. به همین دلیل بالا و پایین پریدن در آن‌ها شدید است. از طرفی دیگر از لحاظ حس‌های بینایی و شنوایی بسیار تحریک پذیر بوده و به راحتی حواس آن‌ها از موضوع پرت خواهد شد.
کودکی که بیش حسی دارد ممکن است با عصبانیت، جیغ زدن، گریه کردن، لگد زدن یا تلاش برای پنهان شدن واکنش نشان دهد. آن‌ها ممکن است از چشم یا گوش خود محافظت کنند یا ممکن است برای مدتی کاملاً خاموش شوند. این پاسخ اغلب به دلیل تمایل غریزی آن‌ها برای محافظت از خود در برابر هر چیزی است که حواسشان را تحریک می‌کند.
در این رابطه کاردرمانی بیش فعالی با استفاده از ظرفیت‌های اتاق تاریک تلاش خواهد کرد تا بخشی از مشکلات آن‌ها را رفع نماید. استفاده از رشته‌های رنگی و علایم دیداری می‌تواند به افزایش توجه و تمرکز این کودکان کمک کند.
3- اختلالات یادگیری
مشکلات یادگیری یکی دیگر از اختلالات نسبتا شایعی است که اختلال پردازش حسی می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد. در صورتی که فرد نتواند اطلاعات دریافتی از محیط را به درستی دریافت و پردازش کند، در یادگیری به مشکل خواهد خورد. برای نمونه فردی که در پردازش اطلاعات بینایی دچار اختلال است ممکن است به اختلال قرینه نویسی و وارونه نویسی دچار شود. یا ممکن است در هماهنگی چشم و دست به مشکل بخورد و به طبع آن اختلال نوشتاری را تجربه کند. در نظر داشته باشید که همه انواع اختلال یادگیری ناشی از مشکلات پردازش حسی نیست.
اتاق تاریک می‌تواند راهی باشد برای بهبود مشکلات حسی افرادی که به اختلال یادگیری دچار شدهاند. به گونه‌ای که وجود یک اتاق حسی در مدرسه می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. کودکان در این محیط بدون اینکه احساس طردشدگی داشته باشند به خوبی می‌توانند مراحل درمانی خود را طی کنند.
نکته: در نظر داشته باشید که بسیاری دیگر از مشکلات هم می‌توانند از خدمات اتاق تاریک بهره‌مند شوند. اما پرداختن به همه آن‌ها از حوصله این نوشته خارج است.
مزایای استفاده از اتاق تاریک کاردرمانی
استفاده از اتاق تاریک به عنوان یک روش درمانی مکمل در کنار سایر روش‌های کاردرمانی می‌تواند نقش مهمی در بهبودی افراد ایفا کند. در نظر داشته باشید که به کارگیری این روش باید متناسب مشکلات هر فرد و رژیم حسی مورد انتظار وی اجرا شود. اتاق تاریک در بهبود علایم زیر می‌تواند بسیار کمک کننده باشد:
1- آرام کردن کودک (استرس زایی)
تجربیات حسی مختلف می‌توانند کودکان را آشفته کنند. در نتیجه واکنش‌های نامناسبی را از خود به نمایش خواهند گذاشت. اتاق تاریک کاردرمانی محیطی آرام و کم محرک را برای فرد مهیا خواهد کرد. در این محیط افراد می‌توانند آرام بگیرند و کنترل احساسات خود را به دست بگیرند. برخی از تصاویر و نورهایی که در این اتاق وجود دارند خود خاصیت آرام بخشی دارند. برای نمونه دستگاه نویز سفید و آروماتراپی‌های موجود در dark room عموما کاربرد تسکین دهنده دارند.
آرام شدن فرد در مرحله اول از انجام فعالیت‌های هیجانی و نامناسب جلوگیری کرده و در مرحله بعد امکان تجزیه و تحلیل شرایط را برای فرد مهیا خواهد کرد. این روند می‌تواند در نهایت به بهبود درک فرد کمک کند.
2- ارائه تحریک‌های حسی گوناگون
گاهی اوقات کودکان از کم حسی رنج می‌برند و برای تشویق احساس آگاهی و رفاه به تحریکات حسی اضافه نیاز دارند. اتاق تاریک کاردرمانی با بهره‌گیری از تجهیزات متنوع حسی این تحریک اضافه را برای فرد فراهم خواهد کرد. اساسا این اتاق دارای اسباب بازی‌ها و آیتم‌هایی است که به صورت تخصصی برای برانگیخته کردن یک حس خاص طراحی شدهاند. برای نمونه پنل‌های ال ای دی در محیطی تاریک می‌توانند از نظر بینایی فرد را تحریک کنند. همچنین جعبه‌های شنی می‌توانند حس لامسه فرد را درگیر کنند. استفاده از هر محرک لازم است که بر اساس نیازهای فرد و با نظر متخصص کاردرمانی اعمال شود.
ارائه محرک‌های اضافه به افراد به آن‌ها کمک خواهد کرد که کنترل بهتری روی واکنش‌ها و رفتارهای خود داشته باشند. همچنین رفع کم حسی باعث می‌شود که آشفتگی و بی‌قراری افراد کاهش پیدا کرده و راحت‌تر بتوانند با محیط و سایرین ارتباط برقرار کنند.
3- اجتماعی شدن
استفاده از اتاق تاریک کاردرمانی بیشتر یک درمان انفرادی است. با این وجود استفاده از آن به صورت گروهی برای افراد با مشکلات مشابه امکان پذیر است. مخصوصا اگر در مدارس چنین امکانی فراهم باشد. اتاق تاریک کاردرمانی می‌تواند فضایی امن و بدون استرس را فراهم می‌کند تا کودکان بتوانند با هم حرکت کرده و محیط را کاوش کنند. مشارکت در چنین گروه‌هایی به آگاهی از نحوه حرکت بدن و کنترل آن در محیطی شبیه جامعه کمک خواهد کرد. همچنین در این شرایط افراد می‌توانند از کمک همدیگر استفاده کرده و اجتماعی شدن را تمرین کنند.
4- بهبود تمرکز
بسیاری از افرادی که دچار اختلالات رشدی هستند، در حفظ توجه و تمرکز ناکام هستند. استفاده از اتاق تاریک کاردرمانی می‌تواند محرک‌های اضافی را حذف کند. در نتیجه فرد فقط روی یک محرک خاص تمرکز خواهد کرد. در نظر داشته باشید که یک محرک ممکن است به صورت همزمان چند حس را درگیر کند. برای نمونه انجام یک بازی کامپیوتری در اتاق تاریک هم علاوه بر حس بینایی و شنوایی، لامسه و وستیبولار را هم درگیر خواهد کرد. چرا که فرد باید بتواند دسته بازی را در دست بگیرد و همزمان بتواند دسته بازی را لمس کرده و بدون نگاه کردن به آن بازی خود را انجام دهد.
همه این فرایندها به بهبود توجه و تمرکز فرد کمک کرده و باعث می‌شوند که فرد برای رویارویی با موقعیت‌های زندگی واقعی که به تمرکز نیاز دارند، آماده شوند.
5- توسعه مهارت‌های حرکتی
برای بسیاری از افرادی که از مشکلات پردازش حسی رنج می‌برند حرکت و تعادل طبیعی چالش بزرگی است. چرا که اساسا حس و حرکت با هم آمیخته هستند و تلاش برای جدا کردن آن‌ها کاری عبث است. از این رو اتاق تاریک در تلاش است تا به کمک تجهیزات حرکتی مانند ترامپولین، سرسره، استخر توپ و جعبه‌های شن فضای امنی را برای تقویت مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف مهیا کند. توسعه مهارت‌های حرکتی پیش نیازی است برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی که هدف نهایی ما در کاردرمانی است.
6- رشد مهارت‌های شناختی
مهارت‌های شناختی مهارت‌هایی هستند که به ما اجازه برنامه ریزی و مدیریت مراحل انجام یک فعالیت را داده و پاسخ به تغییرات محیطی را برای ما امکان پذیر می‌کنند. همچنین امکان انتخاب اشیا و محیط مناسب برای فعالیت و زمان مناسب انجام آن را می‌دهند. توانایی شناختی منجر به شناخت مشکل و تشخیص راه حل برای مشکلات را به ما می‌دهد.
تمرینات مورد استفاده از اتاق تاریک کاردرمانی مهارت‌های شناختی ما را از نو نمی‌سازد. اما به افراد می‌آموزند که چگونه تجربیات مختلف را پردازش کنند. همچنین امکان مدیریت واکنش‌های فرد را در زمان‌هایی با ناهنجاری‌های رفتاری روبرو می‌شوند، فراهم خواهد کرد. از طرفی دیگر تمرینات مورد استفاده در این اتاق به افراد کمک خواهد کرد که رابطه علت و معلولی بین پدیده‌ها را کشف کنند. این مورد مخصوصا برای افراد طیف اوتیسم کمک کننده خواهد بود.
7- رشد حسی
عملکردهایی که ما در پاسخ به محیط انجام می‌دهیم نیاز به تشخیص و شناسایی اطلاعات حسی به طور دقیق، تفسیر معنای حواس و ارتباط آن با وقایع گذشته یا ذخیره آن در حافظه جهت ارتباط با آینده دارد. برای نمونه مهارت‌های ادراکی حسی است که به ما اجازه می‌دهد دستمان را درون جیب‌هایمان یا جعبه کرده و با لمس شی مورد نظر خود را تشخیص دهیم .
با قرار گرفتن کودک در معرض تجربیات حسی گوناگون مهارت‌های حرکتی و تعادل افراد بهتر خواهد شد. همچنین ماهیچه‌های فرد این توانایی را به دست خواهند آورد که این تجربیات را در محیط‌های عادی پردازش و کنترل کنند.
فرق اتاق تاریک و اتاق حسی در چیست؟
جدل بر سر تفاوت‌های اتاق تاریک و اتاق حسی بی فایده است. چرا که اصولا اتاق تاریک نوعی اتاق حسی است. در واقع می‌توان گفت ما چندین مدل اتاق حسی داریم که یکی از آن‌ها اتاق تاریک است. هر اتاق حسی با توجه به خواست‌ها و نیازهای افرادی که از آن استفاده می‌کنند، طراحی و ساخته خواهد شد.
ما در مرکز کاردرمانی دل آرام به طور تخصصی در زمینه اتاق تاریک به درمان افراد می پردازیم در صورت تمایل به مشاوره با شماره 09309509439 تماس حاصل فرمایید
